AlloErgo

Τροφική Αλλεργία

Κανείς δεν γνωρίζει πότε και που έλαβαν χώρα για πρώτη φορά ανθρώπινες αλλεργικές αντιδράσεις στα τρόφιμα. Οι πρώτες σχετικές αναφορές προέρχονται από τη "Συλλογή" του Ιπποκράτη (460-370 π.Χ) και αφορούν το τυρί και το κρασί. Ο Αριστοτέλης (384-322 π.Χ) αναφέρει ότι υπάρχουν άνθρωποι που δεν μπορούν να ανεχθούν τα φρούτα ενώ ο Γαληνός (210-130 π.Χ) περιγράφει ένα παιδί που ανέπτυξε αλλεργική συμπτωματολογία μετά την κατανάλωση κατσικίσιου γάλακτος. Κατά το πρώτο ήμισυ του τελευταίου αιώνα προ Χριστού, ο Ρωμαίος ποιητής και φιλόσοφος Tίτος Λουκρήτιος Κάρος (95-51 π.Χ.) στο μακροσκελές του ποίημα με τίτλο «Περί της φύσεως των πραγμάτων» (De Rerum Natura) επιβεβαιώνει την άποψη ότι οι ανεπιθύμητες αντιδράσεις στα τρόφιμα ήταν γνωστές στους αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους και δηλώνει μεταξύ των άλλων ότι «.... εκείνο που αποτελεί φαγητό για κάποιον, μπορεί να είναι το δηλητήριο κάποιου άλλου» («Quod aliis cibus est aliis fuat acre venerum»).

 

Επιδημιολογία
Η πραγματική συχνότητα της τροφικής αλλεργίας δεν είναι γνωστή ενώ οι εκτιμήσεις για την συχνότητα των αντιδράσεων υπερευαισθησίας στο αγελαδινό γάλα κυμαίνονται από 0.3% έως 7.5% και κατ' άλλους έως 27%.Η συχνότητα είναι μεγαλύτερη στα βρέφη παρά στους ενήλικες και είναι ιδιαίτερα υψηλή στα ατοπικά παιδιά στα οποία εγγίζει το 25% όταν συνυπάρχει βρεφικό έκζεμα και άσθμα.

Οι τροφικές αλλεργίες αφορούν το 8% των παιδιών και το 3-4% των ενηλίκων. Ενοχοποιούνται για το 29-50% των περιπτώσεων αναφυλαξίας που προκαλούν ετησίως 150-200 θανάτους. Δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ των δύο φύλων ή μεταξύ φυλών. Η συχνότητα της τροφικής αλλεργίας βαίνει αυξανόμενη καθώς κατά την περίοδο 1997-2007 αυξήθηκε κατά 18% στα παιδιά ηλικίας κάτω των 18 ετών. Η αλλεργία στα φιστίκια (peanuts) είναι η συχνότερη και πλέον επίφοβη τροφική αλλεργία. Αντίθετα η αλλεργία σε χρωστικές ή συντηρητικά είναι πλέον σπάνια μορφή τροφικής ευαισθητοποίησης.

 

Ορισμοί
Επειδή στην καθ' ημέρα πράξη τόσο οι ιατροί όσο και οι ασθενείς συχνά ερμηνεύουν διαφορετικά και ενίοτε λανθασμένα τον όρο «αλλεργία» κρίθηκε σκόπιμη η παράθεση της ερμηνείας των διαφόρων όρων που αφορούν τις ανεπιθύμητες αντιδράσεις στα τρόφιμα, όπως καθορίσθηκαν από την Adverse Reactions to Foods Committee of the American Academy of Allergy & Immunology και το National Institute of Allergy and Infectious Diseases τον Ιούλιο του 1984.

Aνεπιθύμητη αντίδραση (ευαισθησία) σε κάποιο τρόφιμο: Γενικός όρος που αφορά κάθε κλινική ανώμαλη αντίδραση μετά την κατανάλωση κάποιου τροφίμου ή πρόσθετου τροφών.

Τροφική υπερευαισθησία: Ανοσιακή αντίδραση μετά την κατανάλωση τροφίμου ή προσθέτου. Η αντίδραση εμφανίζεται σε ορισμένους μόνο ασθενείς, μπορεί να εκλυθεί μετά την κατανάλωση μικρής ποσότητας τροφής και είναι ανεξάρτητη από την οποιαδήποτε ψυχολογική επίδραση του τροφίμου ή των προσθέτων που περιέχει.

Τροφική αναφυλαξία: Η κλασική αντίδραση υπερευαισθησίας σε τρόφιμα ή πρόσθετα που λαμβάνει χώρα με την μεσολάβηση της ανοσοσφαιρίνης Ε και των χημικών μεσολαβητών που απελευθερώνονται.

Τροφική δυσανεξία: Γενικός όρος που περιγράφει την διαταραχή της φυσιολογίας του οργανισμού μετά την κατανάλωση κάποιας τροφής ή προσθέτου. Η εν λόγω αντίδραση δεν έχει αποδειχθεί ότι είναι ανοσολογική και μπορεί να οφείλεται σε ιδιοσυγκρασιακές, μεταβολικές, φαρμακολογικές ή τοξικές επιδράσεις των τροφών ή των προσθέτων.

Τοξικότητα τροφών (δηλητηρίαση): Όρος που χρησιμοποιείται για να αποδοθεί η ανεπιθύμητη αντίδραση που προκαλείται από την άμεση δράση του τροφίμου ή του πρόσθετου στον ξενιστή χωρίς την συμμετοχή ανοσολογικού μηχανισμού. Ο τύπος αυτός αντιδράσεως μπορεί να περιλαμβάνει και μη ανοσολογική απελευθέρωση μεσολαβητών. Οι τοξίνες είτε περιέχονται στο τρόφιμο, είτε απελευθερώνονται από μικροοργανισμούς ή παράσιτα που επιμολύνουν τα διάφορα προϊόντα.

Τροφική ιδιοσυγκρασία: Μια ποσοτική ανώμαλη αντίδραση σε κάποια τροφή ή πρόσθετο χωρίς την μεσολάβηση ανοσιακού μηχανισμού.

Αναφυλακτοειδής αντίδραση σε τρόφιμα: Αντίδραση που προσομοιάζει με αναφυλακτική, και που οφείλεται στην μη ανοσολογική απελευθέρωση χημικών μεσολαβητών. Η αντίδραση αυτή συχνά μιμείται την συμπτωματολογία της τροφικής υπερευαισθησίας (αλλεργίας).

Φαρμακολογική τροφική αντίδραση: Ανεπιθύμητη αντίδραση σε κάποιο τρόφιμο ή πρόσθετο σαν αποτέλεσμα της φυσικής ύπαρξης ή της μετέπειτα προσθήκης κάποιας χημικής ουσίας που προκαλεί φαρμακολογικού τύπου επιδράσεις στον ξενιστή.

Μεταβολική τροφική αντίδραση: Ανεπιθύμητη αντίδραση σε κάποιο τρόφιμο ή πρόσθετο σαν αποτέλεσμα της επίδρασης της ουσίας στον μεταβολισμό του ξενιστή.

 

Πως προκαλείται η τροφική αλλεργία;

Η γαστρεντερική οδός που είναι σε στενή συνάφεια με το εξωτερικό περιβάλλον, έρχεται σε καθημερινή επαφή με ποικιλία ξένων αντιγόνων με την μορφή μικροοργανισμών, τοξικών προϊόντων βακτηριδιακής και ιογενούς προέλευσης και συστατικών των τροφών. Έναντι όλων αυτών η γαστρεντερική οδός έχει αναπτύξει ειδικούς και μη ειδικούς μηχανισμούς που έχουν ως στόχο την αποτροπή της διόδου των αντιγόνων του αυλού δια μέσου του επιθηλιακού φραγμού και τον έλεγχο της συστηματικής αυτής ανοσιακής απάντησης στα εν λόγω ξένα αντιγόνα. Η παραβίαση αυτής της πολύπλοκης φυσιολογικής λειτουργίας έχει σαν αποτέλεσμα την κλινική εκδήλωση της τροφικής αλλεργίας.

    ΤΡΟΦΙΚΑ ΑΛΛΕΡΓΙΟΓΟΝΑ

Ελάχιστα από τα τροφικά αλλεργιογόνα είναι κεκαθαρμένα και ταυτοποιημένα ενώ τα περισσότερα από τα τρόφιμα που συνήθως προκαλούν αλλεργικές αντιδράσεις φαίνεται ότι περιέχουν σύμπλοκα μίγματα αλλεργιογόνων.

    Αλλεργιογόνα γάλακτος

    Το αγελαδινό γάλα περιέχει 30-35 g/L ολικών πρωτεϊνών. Οι έξη κύριες πρωτεΐνες είναι: α-S1-καζεϊνες, α-S2-καζεϊνες, β-καζεϊνες, κ-καζεϊνες, β-γαλακτοσφαιρίνες και α-γαλακτολευκωματίνες. Τα κύρια πρωτεϊνικά κλάσματα του αγελαδινού γάλακτος είναι η καζεΐνη και ο ορός του γάλακτος (whey), έκαστο των οποίων περιέχει αρκετά πρωτεϊνικά συστατικά. Το γάλα περιέχει καζεϊνες σε ποσοστό 80% και οι οποίες συνδεδεμένες με φωσφωρικό ασβέστιο σχηματίζουν μικκύλια (micelles). Tα μοριακά βάρη των καζεϊνών κυμαίνονται από 25.228 έως 11.557 D. Οι κύριες πρωτεΐνες του ορού του γάλακτος είναι η β-γαλακτολευκωματίνη (18.263 D) και η α-γαλακτοσφαιρίνη (14.174 D). Η ευαισθησία των ασθενών που είναι αλλεργικοί στο γάλα οφείλεται κατά κύριο λόγο στην β-γαλακτοσφαιρίνη (66-82%) και κατά δεύτερο λόγο στην καζεΐνη (43-57%) και την α-γαλακτολευκωματίνη (41-54%) ενώ πολλοί ασθενείς αντιδρούν σε περισσότερες από μια κύριες πρωτεΐνες. Σε ορισμένες περιπτώσεις ασθενών με αλλεργία στο αγελαδινό γάλα έχουν διαπιστωθεί IgE αντισώματα κατά διαφόρων άλλων πρωτεϊνών του γάλακτος όπως γαλακτοφερρίνης, γαλακτοπεροξυδάσης, αλκαλικής φωσφατάσης και καταλάσης, πλην όμως η σημαντικότητά τους δεν έχει εισέτι καθορισθεί.

    Αλλεργιογόνα ψαριού

Τα περισσότερα από τα αλλεργιογόνα των ψαριών δεν έχουν μελετηθεί με μόνη εξαίρεση το αλλεργιογόνο Μ του μπακαλιάρου. Οι μύες των ψαριών περιέχουν πρωτεϊνες του συνδετικού ιστού, ακτινομυοσίνη και σαρκοπλασματικές πρωτεϊνες. Το αλλεργιογόνο Μ είναι σαρκοπλασματική πρωτεϊνη που ανήκει σε ομάδα πρωτεϊνών που είναι γνωστές ως «παρβαλβουμίνες».  Περιέχει 113 αμινοξέα και ένα μόριο γλυκόζης και το μοριακό του βάρος είναι 12.328 D.

    Αλλεργιογόνα οστρακοειδών

Έχουν απομονωθεί τα αντιγόνα Ι και ΙΙ από διάφορα είδη ωμών και μαγειρευμένων γαρίδων. Το αντιγόνο Ι της νωπής γαρίδας έχει μοριακό βάρος 20.500, περιέχει 189 αμινοξέα, 0.5% υδατάνθρακες και είναι ανθεκτικό στην θερμότητα. Το αντιγόνο ΙΙ με μοριακό βάρος 38.300 αποτελείται από 341 αμινοξέα και 4% υδατάνθρακες και είναι ελάχιστα ανθεκτικό στην θερμότητα καθ’ όσον απομονώνεται μετά τον βρασμό της γαρίδας επί 10-15 λεπτά. Η διασταυρούμενη αντιδραστικότητα μεταξύ των διαφόρων ειδών οστρακοειδών, είναι πολύ πιθανή.

    Αλλεργιογόνα οσπρίων

Τα φιστίκια (Arachis hypogaea) περιέχουν σε ποσοστό 25-28% πρωτεΐνες που ανήκουν σε 3 κατηγορίες: αραχίνη, κοναραχίνη (σφαιρίνες) και λευκωματίνες. Η αραχίνη και η κοναραχίνη αντιπροσωπεύουν το 87% του συνόλου των πρωτεϊνών του φιστικιού. Στο κλάσμα της λευκωματίνης περιέχονται πολλές βιολογικώς ενεργές πρωτεΐνες όπως λεκτίνες, γλυκοπρωτεϊνες, αναστολείς πρωτεάσης, αναστολέα της α-αμυλάσης και φωσφολιπάση D. Επί του παρόντος έχει απομονωθεί το αντιγόνο Ι (peanut I) που είναι γλυκοπρωτεϊνη αποτελούμενη από δύο πρωτεϊνικές δεσμίδες με μοριακά βάρη 20.000 και 30.000 D. Η σόγια (Glycine max) περιέχει 32-42% πρωτεϊνες που αποτελούνται από δύο κλάσματα, τις σφαιρίνες και τον ορό (whey). Oι σφαιρίνες αποτελούν το 65-80% του συνόλου των πρωτεϊνών της σόγιας και διακρίνονται σε β-κονγλυκινίνες και γλυκινίνες. Οι τελευταίες έχουν μοριακό βάρος 309.000 έως 363.000.

    Αλλεργιογόνα αυγού

Το αυγό αποτελείται από τον κρόκο και το ασπράδι. Ο κρόκος περιέχει άνω του 50% των λιπιδίων του αυγού, διάφορες λιποπρωτείνες (λιποβιτελλίνη, λιποβιτελλενίνη), την υδατοδιαλυτή πρωτεϊνη λιβετίνη και την φωσφοπρωτεϊνη φωσβιτίνη με περιέκτικότητα 10% σε φωσφόρο. Το ασπράδι του αυγού συνίσταται σχεδόν αποκλειστικά από πρωτείνες με κυρίους εκπροσώπους την ωολευκωματίνη, την κοναλβουμίνη και το ωοβλεννοειδές (ovomucoid). To τελευταίο είναι υπεύθυνο για την πλειοψηφία των θετικών δερματικών αντιδράσεων στο ασπράδι του αυγού. Τα κύρια αλλεργιογόνα του κρόκου είναι η ωολευκωματίνη και η ωοτρανσφερίνη.

    Αλλεργιογόνα ντομάτας

Παρά το γεγονός ότι έχουν ελάχιστα μελετηθεί, έχει απομονωθεί ένα αλλεργιογόνο κλάσμα από την ντομάτα, το οποίο δεν επηρεάζεται από το όξινο ή το ουδέτερο pH, είναι ανθεκτικό στην τρυψίνη και αποτελείται κατά κύριο λόγο από γλυκοπρωτεΐνες.

 

Κλινική εικόνα

Οι εκδηλώσεις της τροφικής αλλεργίας εμφανίζονται μετά από κατανάλωση ή έκθεση σε πολύ μικρές ποσότητες εντός λίγων λεπτών έως και 2 ωρών. Τα συμπτώματα μπορεί να είναι δερματικές, γαστρεντερικά, αναπνευστικά, κυκλοφορικά, νευρολογικά και/ή άτυπα (πχ. μεταλλική γεύση)(Πίνακας 1).

 

Πίνακας 1. Συμπτώματα αλλεργικής αντίδρασης

Σύστημα	Συμπτώματα
Δέρμα	Κνησμός, κοκκίνισμα, κνίδωση (πετάλες), αγγειοοίδημα (πρήξιμο)
Γαστρεντερικό	Κνησμός στόματος, κοιλιακό άλγος, κοιλιακές κράμπες, εμετός, διάρροια
Αναπνευστικό Ανώτεροι αεραγωγοί Κατώτεροι αεραγωγοί	Φτερνίσματα, μπούκωμα μύτης, βράχνιασμα, κνησμός φάρυγγα, βήχας, δυσκολία στην κατάποση   Συρίττουσα αναπνοή («γατάκια»), δύσπνοια, κυάνωση, αναπνευστική ανεπάρκεια
Καρδιαγγειακό	Αρχικά ταχυκαρδία, μετά υπόταση, αρρυθμίες, βραδυκαρδία, καρδιακή ανεπάρκεια
Νευρολογικό	Κατάπτωση, ανησυχία, ζάλη, απώλεια αισθήσεων
Αλλο	Μεταλλική γεύση στο στόμα, επείγουσα αίσθηση ούρησης, ακράτεια ούρων και/ή κοπράνων, κνησμός στα γεννητικά όργανα και στις θηλές (κυρίως στις γυναίκες)

 

Περίπου 90% τα συμπτώματα είναι δερματικά, 70% από το αναπνευστικό, 30-45% από το γαστρεντρικό και 10-45% από το κυκλοφορικό σύστημα. Στα παιδιά οι πλέον σοβαρές αντιδράσεις είναι από το αναπνευστικό ενώ στους ενήλικες από το καρδιαγγειακό σύστημα.

 

Αναφυλαξία
Η αναφυλαξία είναι μια σοβαρή αλλεργική αντίδραση που προσβάλλει ταυτόχρονα πολλά όργανα και συστήματα του σώματος. Η αναφυλαξία μπορεί να εκδηλωθεί ταχέως και χωρίς δερματικά συμπτώματα. Σε ορισμένες περιπτώσεις (20%), εμφανίζεται και δεύτερη – πέραν της αρχικής – φάση που οργανώνεται 1-4 ώρες μετά την αποδρομή του αρχικού γεγονότος (ενώ έχουν αναφερθεί αντιδράσεις ακόμη και 72 ώρες μετά την πρώιμη αναφυλακτική αντίδραση).

Η αναφυλαξία μπορεί να εκδηλωθεί από όλα σχεδόν τα συστήματα του οργανισμού ενώ κατά κύριο λόγο προσβάλλονται το δέρμα, η γαστρεντερική οδός, η αναπνευστική οδός και το καρδιαγγειακό σύστημα. Συχνά οι αρχικές εκδηλώσεις της αναφυλαξίας συνίστανται σε κνησμό, ερύθημα του δέρματος που συνοδεύεται από αίσθηση αυξημένης θερμότητας και που εξελίσσεται σε γενικευμένη κνίδωση και αγγειοοίδημα.

Στα συμπτώματα αυτά ενίοτε προστίθενται πταρμοί, επιπεφυκίτιδα, αίσθημα ανησυχίας, έντονα κοιλιακά άλγη και συσπάσεις της μήτρας, εμετοί και /ή διάρροια που μπορεί να είναι αιματηρή, βρογχόσπασμος και/ ή λαρυγγόσπασμος, αρρυθμίες και αναφυλακτικό shock που μπορεί να επιφέρει ακόμη και τον θάνατο του ασθενή. Παρά το γεγονός ότι τα τρόφιμα συχνά ενοχοποιούνται ως αίτια συστηματικής αναφυλαξίας, δεν υπάρχουν πραγματικά δεδομένα όσον αφορά την συχνότητα της θανατηφόρου κατάληξης ή μη των αναφυλακτικών εκδηλώσεων που επέρχονται μετά την κατανάλωση συγκεκριμένων τροφίμων.

Τα τρόφιμα που συχνότερα εμπλέκονται σε αναφυλακτικές αντιδράσεις είναι τα φιστίκια, οι ξηροί καρποί, τα θαλασσινά και τα αυγά ενώ έχει τεκμηριωθεί η συμμετοχή του γάλακτος, της σοκολάτας, των δημητριακών, των εσπεριδοειδών, του πεπονιού, της μπανάνας, της ντομάτας, του σπανακιού, της πατάτας και της σόγιας στην εκδήλωση αναφυλαξίας. Επεισόδια αναφυλαξίας έχουν αναφερθεί σε περιπτώσεις ασθενών ευαίσθητων στο αυγό που υπέστησαν εμβολιασμό με το τριπλό εμβόλιο MMR (measle-mumps-rubella), σε περιπτώσεις που μετά την κατανάλωση τροφής (γαρίδες, σέλινο), ακολούθησε σωματική άσκηση, και μετά από κατανάλωση του πρωτεολυτικού ενζύμου παπαίνη ή ένεση του φαρμάκου χυμοπαπαίνη.

Η σοβαρότητα των συμπτωμάτων εξαρτάται από την ποσότητα του αλλεργιογόνου που καταναλώθηκε, τον τρόπο παρασκευής (ωμό, μαγειρεμένο), την παράλληλη νόσηση από ιογενή πάθηση, την κατάσταση της υγείας από προϋπάρχουσα νόσο, την κατανάλωση αλκοόλ και την άσκηση.

Στους παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνονται η ηλικία (εφηβεία), το ιστορικό άσθματος, η καθυστέρηση χορήγηση αδρεναλίνης ή η μη χορήγηση της, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, η όρθια στάση κατά την αντίδραση (σύνδρομο άδειας κοιλίας – EVS), η ανεπάρκεια των επινεδφριδίων, η λήψη αντι-υπερτασικών φαρμάκων (β-αποκλειστών, angiotensin-converting enzyme [ACE]) καθώς και η αρχική κακή διάγνωση.

 

Τροφο-εξαρτώμενη αναφυλαξία μετά από άσκηση

Είναι σπάνια κατάσταση κατά την οποία τα συμπτώματα εκδηλώνονται εάν η τροφή καταναλωθεί εντός 2 ωρών πριν από την άσκηση. Συνηθέστερα εμπλεκόμενες τροφές είναι το ψωμί, το σέλινο, τα οστρακοειδή, οι ντομάτες, τα σταφύλια, το κοτόπουλο, τα γαλακτοκομικά προϊόντα και τα μανιτάρια. Εάν δεν υπάρξει άσκηση η ανοχή στις τροφές αυτές είναι χωρίς προβλήματα.

Στη μορφή αυτή της αναφυλαξίας μπορεί να συμβάλλουν η παρουσία εμμήνου ρήσεως, η ποσότητα που καταναλώθηκε, η λήψη αλκοόλ και φαρμάκων (ασπιρίνης, αντιφλεγμονωδών) και οι καιρικές συνθήκες.

 

Κνίδωση/Αγγειοοίδημα
Τα συμπτώματα εγκαθίστανται αιφνιδίως, είναι παροδικά, συχνά συρρέουν και ενίοτε εμφανίζονται σε νέα θέση ενώ ταυτόχρονα εξαφανίζονται από άλλα σημεία του σώματος. Η κνίδωση και το αγγειοοίδημα είναι δυνατόν να εμφανίζονται ανεξάρτητα ή σε συνδυασμό με κάποιο από τα συμπτώματα της συστηματικής αναφυλαξίας που έχουν ήδη αναφερθεί. Η αναγνώριση των τροφίμων ως αιτίων οξείας κνίδωσης και/ή αγγειοοιδήματος είναι εύκολη και στις περισσότερες φορές γίνεται από τον ίδιο τον ασθενή. Όταν όμως οι βλάβες είναι χρόνιες τότε η τροφική αλλεργία σπανίως αποδεικνύεται ότι ευθύνεται για την κλινική συμπτωματολογία του ασθενούς. Τα ίδια τρόφιμα που μπορούν να πυροδοτήσουν μια αναφυλαξία, μπορούν να προκαλέσουν και την εκδήλωση κνίδωσης ή αγγειοοιδήματος.

Οι παράγοντες που απελευθερώνουν ισταμίνη που περιέχονται στο ασπράδι του αυγού, τις φράουλες, στα εκχυλίσματα των θαλασσινών και το κρασί μπορεί να ευθύνονται για τα οξέα συμπτώματα ασθενών μετά την κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων των εν λόγω τροφίμων. Είναι γνωστό ότι η ασπιρίνη επιδεινώνει το εξάνθημα ορισμένων ασθενών με χρόνια κνίδωση. Τα φυσικά σαλυκιλικά που προσομοιάζουν από δομικής πλευράς με την ασπιρίνη, εμπεριέχονται σε ορισμένα τρόφιμα όπως τις μπανάνες, τα μπιζέλια, τα μούρα και τη γλυκόριζα αλλά η συμμετοχή τους στην πρόκληση των δερματικών εκδηλώσεων είναι προς το παρόν υπό αμφισβήτηση.

Έχουν αναφερθεί επίσης επεισόδια κνίδωσης και /ή αγγειοοιδήματος μετά κατανάλωση τροφών που περιείχαν φυτικές κόλλες (karaya, arabic, tragacanth), χρωστικές όπως η ταρτραζίνη και βενζοϊκά άλατα, σε ασθενείς με γνωστή ευαισθησία στην ασπιρίνη. Η πενικιλίνη και άλλα αντιβιοτικά που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση παθήσεων που προσβάλλουν τα παραγωγικά ζώα είναι δυνατόν να αποτελέσουν συστατικό των διαφόρων τροφών π.χ. του γάλακτος και να προκαλέσουν δερματικά συμπτώματα ή και αναφυλαξία σε ιδιαίτερα ευαίσθητους ασθενείς.

 

Ατοπική Δερματίτιδα (Εκζεμα)

Οι εκδηλώσεις της ατοπικής δερματίτιδας ποικίλουν από την αποφολιδωτική ερυθροδερμία έως τις μικρές τοπικές βλάβες του χρόνιου εκζέματος. Ερύθημα, οίδημα και εκδορές χαρακτηρίζουν την οξεία φάση ενώ λειχηνοποίηση, απολέπιση, υπέρχρωση και ραγάδες αποτελούν τα κύρια γνωρίσματα των χρόνιων καταστάσεων. Οι βλάβες εντοπίζονται κυρίως στο πρόσωπο και την περιστοματική περιοχή στα παιδιά (4-10 ετών) ενώ καταλαμβάνουν τις εκτατικές επιφάνειες των αγκώνων και των γονάτων, το πρόσωπο, τον τράχηλο, το άνω μέρος του κορμού και τα άνω άκρα στα νεαρά παιδιά και του εφήβους (12-20 ετών). Υψηλά επίπεδα ανοσοσφαιρίνης-E (IgE) έχουν διαπιστωθεί σε πολλές περιπτώσεις ατοπικής δερματίτιδας και πολλά τρόφιμα έχουν ενοχοποιηθεί ότι προκαλούν εξάρσεις των κλινικών εκδηλώσεων της νόσου με κυριότερους εκπροσώπους το γάλα, τα αυγά, τα ψάρια και τα φιστίκια.

 

Αλλεργική ρινίτιδα και Επιπεφυκίτιδα

Η οξεία εγκατάσταση ρινοεπιπεφυκίτιδας μπορεί να αποτελεί εκδήλωση συστηματικής αναφυλαξίας προκαλούμενη από κάποιο αλλεργιογόνο, των τροφίμων συμπεριλαμβανομένων. Παρά ταύτα η συχνότητα της ρινίτιδας και της επιπεφυκίτιδας που οφείλονται σε τρόφιμα παραμένει άγνωστη.

Η τροφική υπερευαισθησία μπορεί να εκδηλώνεται σαν χρόνια ρινική απόφραξη, κατάσταση που συχνότερα απαντάται στα παιδιά παρά στους ενήλικες. Ρινική συμφόρηση, παροξυσμικοί πταρμοί και επίμονη ρινόρροια έχουν παρατηρηθεί σε ποσοστό 10-30% των παιδιών τα συμπτώματα των οποίων απέδραμαν μετά την απομάκρυνση του γάλακτος από το διαιτολόγιό τους και επανεμφανίσθηκαν μετά την επανεισαγωγή του γάλακτος στην καθημερινή διατροφή τους.

Μερικοί ερευνητές πιστεύουν ότι οι ασθενείς με ρινίτιδα και τεκμηριωμένη ευαισθησία σε μύκητες βελτιώνονται σημαντικά όταν ακολουθούν δίαιτα ελεύθερη μυκήτων. Τέλος έχει παρατηρηθεί σε ασθενείς αλλεργικούς στη γύρη της σημύδας, ιδιαίτερη ευαισθησία στους ξηρούς καρπούς, τα εμπύρηνα φρούτα (μήλα, κεράσια, αχλάδια, ροδάκινα, δαμάσκηνα κά.) και σε διάφορες ρίζες (σέλινο, γογγύλια κά.).

 

Ωτίτιδα
Στα νεαρά παιδιά η ορώδης μεση ωτίτιδα μπορεί να είναι ανώδυνη ενώ τα μεγαλύτερα παιδιά συχνά παραπονούνται για πόνο και βούλωμα των αυτιών τους. Η σημαντικότητα της εν λόγω παθήσεως έγκειται στο γεγονός ότι συχνά επιφέρει απώλεια της ακοής. Η σχέση των αλλεργικών παθήσεων και της ωτίτιδας στα παιδιά είναι από παλαιά γνωστή και έγκειται κατά κύριο λόγο στην μηχανική απόφραξη της ευσταχιανής σάλπιγγας. Παρά το γεγονός ότι σε ορισμένες περιπτώσεις έχει ενοχοποιηθεί το γάλα σαν αίτιο πρόκλησης της μέσης ορώδους ωτίτιδας, το εύρημα αυτό αμφισβητείται από πολλούς.

 

Άσθμα
Όπως και οι αλλεργίες του ανώτερου αναπνευστικού έτσι και το άσθμα μπορεί να έχει σχέση με αντιδράσεις τροφικής υπερευαισθησίας ιδίως κατά την πρώιμη παιδική ηλικία που αποδίδονται κατά κύριο λόγο στην κατανάλωση γάλακτος.

 

Σύνδρομο Heiner

Το σύνδρομο Heiner χαρακτηρίζεται από χρόνια ή υποτροπιάζουσα πνευμονοπάθεια, χρόνια ρινίτιδα, απώλεια αίματος από τη γαστρεντερική οδό, σιδηροπενική αναιμία, περιορισμό της αναπτύξεως, ύπαρξη ιζηματινών στον ορό έναντι των πρωτεϊνών του αγελαδινού γάλακτος και υποτροπιάζουσα ή έμμένουσα ηωσινοφιλία. Η παθογένεση του συνδρόμου αυτού έχει συσχετισθεί με την εισρρόφηση πρωτεϊνών αγελαδινού γάλακτος κατά τα πρώτα στάδια της ζωής του παιδιού. H απομάκρυνση του γάλακτος από το διαιτολόγιο του ασθενούς βελτιώνει, στις περισσότερες περιπτώσεις, την κλινική εικόνα του ασθενούς.

 

Γαστρεντερίτιδες Αλλεργικής Αιτιολογίας

Χαρακτηρίζονται κατά κύριο λόγο από εμετούς και διάρροια αλλά και από ναυτία, κοιλιακό άλγος και μετεωρισμό. Στα βρέφη, η δυσανεξία ορισμένων τροφών και ιδιαίτερα του γάλακτος, του λευκού του αυγού, των ξηρών καρπών, των θαλασσινών και ορισμένων φρούτων είναι συχνή και συχνά εκλύεται μετά από κατανάλωση ελαχίστων ποσοτήτων των εν λόγω τροφών. Οι εν λόγω αντιδράσεις ενίοτε συνοδεύονται από θετικές δερματικές δοκιμασίες και RAST. Με την πάροδο της ηλικίας και εξ αιτίας της ταυτόσημης ωρίμανσης των ενζυμικών και ανοσιακών συστημάτων, το παιδί ανέχεται τις διάφορες τροφές στις οποίες είχε επιδείξει ευαισθησία κατά το παρελθόν ακόμη και όταν τα σχετικά αντισώματα είναι παρόντα για αρκετό χρονικό διάστημα.

 

Ηωσινοφιλική Γαστρεντερίτιδα

Η ηωσινοφιλική γαστρεντερίτιδα είναι μια φλεγμονή του στομάχου και του εντέρου χαρακτηριζόμενη από περιφερική ηωσινοφιλία και εντοπισμένη ή διάχυτη ηωσινοφιλική διήθηση του εντέρου. Η συχνότητα της νόσου είναι ιδιαίτερα μεγάλη κατά την 6η δεκαετία των ασθενών. Οι ασθενείς με ηωσινοφιλική γαστρεντερίτιδα συχνά πάσχουν και από κάποια άλλη αλλεργική πάθηση όπως άσθμα ή αγγειοοίδημα και μπορεί να εμφανίζουν πολλές θετικές δερματικές δοκιμασίες. Η εφαρμογή ειδικών διαιτολογίων στους εν λόγω ασθενείς μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην ύφεση ή ακόμη και στην αποδρομή του προβλήματος. Τρόφιμα που έχουν ενοχοποιηθεί για την συγκεκριμένη πάθηση είναι τα αυγά, το μοσχαρίσιο κρέας, η σόγια κά.

 

Αιμορραγία από τη Γαστρεντερική Οδό

Δύο μορφές γαστρεντερικής αιμορραγίας - η μαζική και η λανθάνουσα - έχουν αποδοθεί σε αλλεργία στο αγελαδινό γάλα. Η πρώτη, παρατηρείται κυρίως σε βρέφη και χαρακτηρίζεται από την ανάμιξη νωπού αίματος στα κόπρανα τα οποία πολλές φορές είναι χαλαρά και περιέχουν μεγάλες ποσότητες βλέννης. Η αποφυγή του γάλακτος έχει σαν αποτέλεσμα την βελτίωση του μικρού ασθενή σε λίγες ημέρες, ενώ οι περισσότεροι ασθενείς μπορούν να ανεχθούν το γάλα μέσα σε λίγους μήνες. Η λανθάνουσα αιμορραγία είναι συχνότερη και παρατηρείται συνήθως σε μεγαλύτερα βρέφη. Μπορεί να παραμείνει αδιάγνωστη για μεγάλο χρονικό διάστημα και να επιφέρει σημαντική αναιμία.

Έχει διαπιστωθεί σε ποσοστό 40% των βρεφών με σιδηροπενική αναιμία και έχει συνδεθεί με την παρουσία πολλαπλών αντισωμάτων κατά των πρωτεϊνών του αγελαδινού γάλακτος. Η ποσότητα του αίματος μπορεί να φθάσει ακόμη και τα 10 ml ημερησίως και ποικίλλει ανάλογα με την ποσότητα γάλακτος που καταναλώνεται. Μετά την αρχική αποφυγή του γάλακτος (1-2 χρόνια) οι περισσότεροι ασθενείς ανέχονται ικανοποιητικά το γάλα.

 

Eντεροπάθεια με Απώλεια Πρωτεϊνών

Η συνηθέστερη αιτία της δυσαπορρόφησης των πρωτεϊνών είναι η ανεπάρκεια του παγκρέατος. Παρά ταύτα ορισμένοι ασθενείς ανταποκρίθηκαν θετικά στην απομάκρυνση του γάλακτος από το διαιτολόγιό τους ενώ έχουν αναφερθεί και περιστατικά με έλλειψη σιδήρου και διάρροια που αποδόθηκαν σε ανεπιθύμητες αντιδράσεις στο παστεριωμένο γάλα.

 

Κοιλιοκάκη
Το σύνδρομο χαρακτηρίζεται από ατροφία των λαχνών, υπερτροφία των κρυπτών των αδένων και διήθηση του χορίου από πλασματοκύτταρα, λεμφοκύτταρα και ηωσινόφιλα. Κλινικά, προεξάρχει η συμπτωματολογία που οφείλεται στην υπάρχουσα δυσαπορρόφηση. Συχνά ευρήματα αποτελούν η απώλεια βάρους, η αναιμία, η μυική ατροφία, η οστεομαλακία και η οστεοπόρωση, η υποπρωτεϊναιμία και οι εκδηλώσεις της έλλειψης της βιταμίνης Β12 ή άλλων βιταμινών.

Οι βλάβες οφείλονται στην τοξική επίδραση της άπεπτης γλιαδίνης στα επιθηλιακά κύτταρα του λεπτού εντέρου. Η αντίδραση είναι μάλλον ανοσολογικής φύσεως και μπορεί να μεσολαβείται από κύτταρα. Σε ορισμένους ασθενείς τα επίπεδα των C3 και C4 είναι ελαττωμένα, ενώ συνήθως τα επίπεδα της ανοσοσφαιρίνης-M στον ορό είναι χαμηλά και εκείνα της ανοσοσφαιρίνης-A υψηλά. Παρά το γεγονός ότι έχουν αναφερθεί περιπτώσεις ασθενών με υψηλά επίπεδα ανοσοσφαιρίνης-E, τα επίπεδα της τελευταίας είναι κατά κανόνα εντός φυσιολογικών ορίων. Συνήθης επίσης είναι η παρουσία κυκλοφορούντων αντισωμάτων έναντι της γλιαδίνης αλλά και άλλων τροφικών πρωτεϊνών, ιδίως δε του αγελαδινού γάλακτος. Η θεραπεία της νόσου έγκειται στην δια βίου αποφυγή της κατανάλωσης όλων των προϊόντων που περιέχουν σιτάρι, σίκαλη και κριθάρι ενώ η βρώμη είναι καλώς ανεκτή από τους περισσότερους ασθενείς.

 

Ελκώδης Κολίτιδα

Η αιτιολογία της νόσου παραμένει άγνωστη και ο ρόλος των τροφίμων εξακολουθεί να είναι αμφισβητούμενος. Η συμμετοχή διαφόρων τροφίμων (πχ. του γάλακτος) πιθανολογείται με βάση την παρατήρηση ότι ο αποκλεισμός ορισμένων τροφίμων από το διαιτολόγιο του ασθενούς είχε σαν αποτέλεσμα την ύφεση της νόσου. Στις κολίτιδες της βρεφικής ηλικίας συμπεριλαμβάνεται και η αλλεργική κολίτιδα τροφικής αιτιολογίας που παρατηρείται σε παιδιά με θετικό ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό αλλεργίας, εγκαθίσταται αμέσως μετά την εισαγωγή των διαφόρων τροφών στο διαιτολόγιο του παιδιού και χαρακτηρίζεται από περιφερική ηωσινοφιλία, υψηλά επίπεδα IgE και θετικά IgE αντισώματα έναντι του γάλακτος, κατά κύριο λόγο, αλλά και κατά του μοσχαρίσιου κρέατος και της σόγιας. H σχετική δίαιτα αποκλεισμού έχει σαν αποτέλεσμα την πλήρη εξαφάνιση των συμπτωμάτων.

 

Στοματικός και Φαρυγγικός Κνησμός

Οι ασθενείς με αναπνευστικές αλλεργίες ενίοτε περιγράφουν συμπτώματα στοματικού και/ ή φαρυγγικού κνησμού μετά την κατανάλωση συγκεκριμένων τροφίμων. Έτσι, οι ασθενείς με ευαισθησία στο ζιζάνιο Αμβροσία (ragweed) εμφανίζουν ιδιαίτερη ευαισθησία στο πεπόνι και τις μπανάνες ενώ η αλλεργία στην γύρη της σημύδας ενίοτε συνοδεύεται και από υπερευαισθησία στα καρότα, τα μήλα, τις πατάτες και τα φουντούκια και η οφειλόμενη στην γύρη των αγρωστωδών, στα δημητριακά (cereals).

 

Περιστοματικό και Περιπρωκτικό Εξάνθημα

Τυπικά περιστοματική ερυθρότητα παρατηρείται μετά την κατανάλωση ντομάτας, φρούτων (ιδίως εσπεριδοειδών) και/ ή αναψυκτικών ενώ οι περιπρωκτικές βλάβες συχνά συνοδεύονται από διάρροια προκαλούμενη από διάφορα φρούτα και παρατηρούνται σε βρέφη και νεαρά παιδιά που φέρουν πάνες (diaper rash).

 

Κολικοί
Τα βρέφη ηλικίας μικρότερης των 3 μηνών συχνά εμφανίζουν κολικούς αμέσως μετά τα γεύματα και οι οποίοι υφίενται μετά την αφόδευση ή την απομάκρυνση των αερίων από το έντερο του παιδιού. Διάφοροι τροφικοί παράγοντες και ιδιαίτερα το γάλα έχουν ενοχοποιηθεί για την πρόκληση των συμπτωμάτων και μάλιστα σε ποσοστό 12-29% ορισμένων σειρών ασθενών. Όμως οι κολικοί συμβαίνουν και σε βρέφη που θηλάζουν γεγονός που κατευθύνει και προς την δια του θηλασμού δίοδο των τροφικών αντιγόνων από την μητέρα στο παιδί.

 

Ανεπάρκεια Ανοσοσφαιρίνης Α (IgA)

Οι ασθενείς με ανεπάρκεια της IgA, είτε είναι ασυμπτωματικοί, είτε εμφανίζουν συχνές λοιμώξεις των πνευμόνων και παραρινοκολπίτιδες, γαστρεντερικές παθήσεις και άλλα νοσήματα. Η συχνότητα της νόσου είναι περίπου 1:800 γεννήσεις (ΗΠΑ) και είναι ιδιαίτερα αυξημένη στα αλλεργικά παιδιά. Ορισμένοι ερευνητές αναφέρουν την ύπαρξη σχέσεως μεταξύ της ανεπάρκειας της IgA και της ανάπτυξης τροφικής αλλεργίας (παρουσία αντισωμάτων κατά των πρωτεϊνών του αγελαδινού γάλακτος).

 

Hμικρανία
Η συχνότητα της ημικρανίας εκτιμάται σε 5-20% του γενικού πληθυσμού ενώ στις ΗΠΑ τουλάχιστον 10% των Αμερικανών υποφέρει από ημικρανίες. Σε εκτεταμένες μελέτες έχει αποδειχθεί η συμμετοχή διαφόρων τροφίμων όπως του σιταριού, των πορτοκαλιών, του αυγού, της σοκολάτας, των ξηρών καρπών, των αλκοολούχων ποτών και του γάλακτος στην πρόκληση της ημικρανίας. Η παθοφυσιολογία της ημικρανίας υπό το πρίσμα της τροφικής αλλεργίας δεν έχει απόλυτα διευκρινισθεί. Ίσως οι χημικοί μεσολαβητές (ισταμίνη, PAF, σεροτονίνη κά.) που απελευθερώνονται κατά την αποκοκκίωση των μαστοκυττάρων, να διαδραματίζουν κάποιο σημαντικό ρόλο στην παθογένεια της αγγειοσύσπασης και αγγειοδιαστολής που συμβαίνει στις ημικρανίες.

 

Ψυχιατρικά Νοσήματα

Έχει αναφερθεί ότι ορισμένες τροφές επιδρούν στην συμπεριφορά του ανθρώπου. Ψυχιατρικά νοσήματα στα οποία η τροφική αλλεργία πιθανολογείται ότι έχει κάποια συμμετοχή είναι η σχιζοφρένεια (κατανάλωση σίτου), η κατάθλιψη (αυξημένη συχνότητα αλλεργίας), οι διάφορες σωματόμορφες διαταραχές (διαταραχές σωματοποίησης, σύνδρομο αλλεργικής έντασης - κόπωσης, νοσήματα μετατροπής, υποχονδριακές διαταραχές), οι διαταραχές πανικού, η γενικευμένη αγχώδης αντίδραση και οι διαταραχές με ελαττωμένη προσοχή στα παιδιά (φυσικά σαλυκιλικά, χρωστικές, ζάχαρη).

 

Αγγειίτιδα
Ορισμένες μορφές αγγειίτιδας έχουν συσχετισθεί κλινικά με την κατανάλωση ορισμένων τροφών, ο αποκλεισμός των οποίων από το διαιτολόγιο των ασθενών επιφέρει θεαματική βελτίωση των συμπτωμάτων τους. Τα συχνότερα ενοχοποιούμενα τρόφιμα είναι τα αυγά, το γάλα, η σοκολάτα, το σιτάρι και τα κουκιά. Έχουν αναφερθεί περιπτώσεις πορφύρας Schonlein-Henoch όπου διαπιστώθηκε η ιδιαίτερη ευαισθησία των ασθενών στα ψάρια και τις γαρίδες ενώ έχει ανακοινωθεί παρόμοιο περιστατικό με ευαισθησία στο καβούρι.

 

Σύνδρομο Αιφνίδιου Βρεφικού Θανάτου

Παρά το γεγονός ότι το σύνδρομο του αιφνίδιου βρεφικού θανάτου είναι επί του παρόντος αγνώστου αιτιολογίας, έχει προταθεί η άποψη ότι είναι δυνατόν να οφείλεται σε συστηματική αναφυλακτική αντίδραση μετά εισρόφηση αγελαδινού γάλακτος κατά την διάρκεια του ύπνου και τούτο γιατί στον ορό των παιδιών που πέθαναν ξαφνικά διαπιστώθηκαν υψηλοί τίτλοι αντισωμάτων έναντι των πρωτεϊνών του γάλακτος και σε σύγκριση με τα επίπεδα που παρατηρούνται στα φυσιολογικά παιδιά. H ορθότητα της υποθέσεως αμφισβητείται και είναι υπό διερεύνηση.

 

Θρομβοκυτταροπενία
Η μελέτη ασθενών με θρομβοκυτταροπενία (χαμηλά επίπεδα αιμοπεταλίων) αποκάλυψε ότι σε ποσοστό 0.7% των ασθενών ήταν πιθανός ο συσχετισμός των συμπτωμάτων με κάποια μορφή τροφικής αλλεργίας. Στη διεθνή βιβλιογραφία περιγράφονται 3 ασθενείς με θετικές δερματικές δοκιμασίες στα φουντούκια και τα καρότα οι οποίοι μετά την κατανάλωση των εν λόγω τροφών παρουσίαζαν ελάττωση του αριθμού των αιμοπεταλίων τους κατά 50%. Τέλος έχει αναφερθεί η συμμετοχή του γάλακτος στη μεγάλη ελάττωση του αριθμού των αιμοπεταλίων σε περιπτώσεις βρεφών που πάσχουν από θρομβοκυτταροπενία και στα οποία απουσιάζει η κερκίδα (thrombocytopenia with absent radius syndrome).

 

Ενούριση
Η θεώρηση της ενούρισης από αλλεργιολογικής πλευράς βασίζεται στην υπόθεση ότι οι λείοι μύες της ουροδόχου κύστεως αποτελούν στόχους τροφικών αλλεργικών αντιδράσεων που επιφέρουν σπασμό της κύστεως, αναλόγου του αλλεργικής αιτιολογίας βρογχοσπάσμου, και ελαττώνουν την χωρητικότητά της με αποτέλεσμα την εγκατάσταση ενουρίσεως μετά την ηλικία των 5 ετών.

 

Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου

Πρόσφατες μελέτες αναφέρονται στον ρόλο συγκεκριμένων τροφίμων (αυγά, σιτάρι, μπανάνα, γάλα, σοκολάτα, μπιζέλια) στην πρόκληση της συμπτωματολογίας του ευερέθιστου εντέρου και σε ποσοστό έως 48%. Παρά ταύτα η συμμετοχή του τροφικού παράγοντα στην εν λόγω πάθηση δεν είναι επαρκώς τεκμηριωμένη και παραμένει αντιφατική.

 

Αναφυλακτοειδείς Αντιδράσεις

Παρά το γεγονός ότι ορισμένες συστηματικές αντιδράσεις μιμούνται την αναφυλαξία, οι εργαστηριακές εξετάσεις και δοκιμασίες αδυνατούν να αποδείξουν την συμμετοχή ανοσολογικού μηχανισμού. Οι αντιδράσεις αυτές χαρακτηρίζονται ως «αναφυλακτοειδείς» και μπορεί να οδείλονται σε δευτορεγενή απελευθέρωση των χημικών μεσολαβητών. Η κατανάλωση ψαριών (τόνου, σκουμπριού) ή τυριών με μεγάλη περιεκτικότητα σε ισταμίνη, η μόλυνση των ψαριών με Proteus morganii ή Klebsiella pneumoniae, ή η φύλαξη ψαριών εκτός ψυγείου, μπορεί να προκαλέσει άμεσες αναφυλακτοειδείς αντιδράσεις μετά το γεύμα που διαρκούν έως και 24 ώρες.

 
Διάγνωση και διαφορική διάγνωση

Το ιστορικό είναι λεπτομερές με ιδιαίτερη έμφαση στις αντιδράσεις εκείνες που υποτίθεται ότι προκαλούνται μετά την κατανάλωση διαφόρων τροφών. Η σύγχρονη παρουσία και άλλων αλλεργικών παθήσεων όπως εκζέματος, άσθματος, ρινίτιδας ή ατοπικής δερματίτιδας, αλλά και η ύπαρξη σχετικού θετικού οικογενειακού ιστορικού αυξάνει την πιθανότητα οι εκδηλώσεις να οφείλονται κατά κύριο λόγο σε αλλεργικούς παρά σε άλλους μηχανισμούς.

Ερωτήματα όπως το είδος και η συχνότητα των αντιδράσεων, ο χρόνος εμφάνισής τους σε σχέση με την κατανάλωση της τροφής, ο τρόπος παρασκευής του φαγητού, η ποσότητα του φαγητού που συνήθως καταναλώνεται, οι συνδυασμοί των τροφών, η κατάσταση των τροφίμων, η ταυτόχρονη λήψη φαρμάκων -όπως αντιισταμινικών, το ιστορικό βρεφικής διατροφής ή εκείνο της μητέρας κατά την γαλουχία, δίνουν τις απαραίτητες πληροφορίες προκειμένου να κατευθυνθεί ο ιατρός προς την ορθή διάγνωση και να επικεντρώσει το ενδιαφέρον του στα περισσότερο πιθανά τροφικά αντιγόνα ή σε άλλες ουσίες.

Τα αυγά, το γάλα, οι ξηροί καρποί, τα φιστίκια (που ανήκουν στα όσπρια), τα ψάρια, τα οστρακοειδή και τα θαλασσινά είναι τα τρόφιμα εκείνα που συχνότερα εμπλέκονται σε εκδηλώσεις τροφικής αλλεργίας.

Ενίοτε οι τροφές επιμολύνονται από μεγάλο αριθμό άλλων ουσιών που προκαλούν αντιδράσεις που συχνά συγχέονται με εκείνες της τροφικής αλλεργίας. Έτσι το γάλα μπορεί να μολυνθεί, παρά τους ισχύοντες κανονισμούς, από φάρμακα όπως η μπακιτρακίνη, η πενικιλλίνη ή οι τετρακυκλίνες που χορηγούνται στα παραγωγικά ζώα για την αντιμετώπιση διαφόρων παθήσεων. Η κίτρινη χρωστική, ταρτραζίνη (Ε 102) μπορεί να προκαλέσει αντιδράσεις υπερευασθησίας χωρίς την μεσολάβηση της ανοσοσφαιρίνης Ε, σε άτομα που είναι ευαίσθητα στην ασπιρίνη. Το γλουταμινικό μονονάτριο, σε επαρκείς ποσότητες μπορεί να προκαλέσει το λεγόμενο «Σύνδρομο των Κινέζικων Εστιατορίων» που χαρακτηρίζεται από γενικευμένο αίσθημα καύσου, ερυθρότητα στο πρόσωπο και τον κορμό και σφύζουσα κεφαλαλγία, περίπου 20 λεπτά μετά το γεύμα.

Μεταθειώδη άλατα χρησιμοποιούνται σε ευρεία έκταση για την συντήρηση των αποξηραμένων φρούτων, των κατεψυγμένων θαλασσινών, ψαριών και κρεάτων και των νωπών λαχανικών ενώ απαντώνται στο κρασί, την μπύρα και τα Μεξικάνικα φαγητά και μπορούν να προκαλέσουν ακόμη και ασθματικές κρίσεις σε ευαίσθητα άτομα. Τα βακτηρίδια και οι τοξίνες τους, προκαλούν συμπτώματα από την γαστρεντερική οδό αλλά και συστηματικές εκδηλώσεις ενώ συχνά πραγματικά τροφικές αλλεργίες συγχέονται με τροφικές δηλητηριάσεις. Για παράδειγμα, η κατανάλωση ψαριών που περιέχουν μεγάλες ποσότητες ισταμίνης προκαλούν κλινικές εικόνες που προσομοιάζουν με εκείνες τις τροφικής αλλεργίας.

Οι ενδογενείς ιδιότητες ορισμένων τροφίμων δημιουργούν προβλήματα παρόμοια με εκείνα της τροφικής αλλεργίας. Η σόγια, τα ξηρά δαμάσκηνα και τα κρεμμύδια προκαλούν γαστρεντερικά συμπτώματα δρώντας, είτε ερεθιστικά, είτε φαρμακευτικά. Οι μπανάνες, οι ντομάτες, τα αβοκάντο, τα διάφορα τυριά, ο ανανάς και τα κρασιά περιέχουν σε άλλοτε άλλη ποσότητα αγγειοδραστικές αμίνες όπως αδρεναλίνη, νορεπινεφρίνη, τυραμίνη, ντοπαμίνη, ισταμίνη και σεροτονίνη.

Τέλος, δεν θα πρέπει ποτέ να ξεχνάμε την φυσική εξέταση του ασθενούς, ακόμη και όταν δεν υπάρχουν συγκεκριμένα συμπτώματα ή σημεία προκειμένου να διευκρινίσουμε την φύση των εκδηλώσεων και την πιθανή συσχέτισή τους με μη αλλεργικές παθήσεις. Στην διάθεση του θεράποντος ιατρού υπάρχουν ειδικές και μη ειδικές διαγνωστικές δοκιμασίες με την βοήθεια των οποίων τεκμηριώνεται ή αποκλείεται η αρχική κλινική διάγνωση.

Στις ειδικές εξετάσεις περιλαμβάνονται εξετάσεις που έχουν σαν σκοπό την ανίχνευση IgE αντισωμάτων κατά των διαφόρων τροφικών αντιγόνων με την χρησιμοποίηση υδατοδιαλυτών εκχυλισμάτων, τα οποία όμως είναι ελάχιστα τυποποιημένα. Οι αλλεργικές δερματικές δοκιμασίες δια νυγμού (αλλεργικά tests) με εκχυλίσματα τροφίμων βοηθούν στην τεκμηρίωση της ύπαρξης IgE αντισωμάτων ενώ οι αντίστοιχες ενδοδερμικές καλό είναι να αποφεύγονται επειδή ενέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο πρόκλησης συστηματικών αντιδράσεων αλλά και τοπικών μη ειδικών ερεθιστικών αντιδράσεων.

 

Αλλεργική δερματική δοκιμασία δια νυγμού

Με τη βοήθεια των αλλεργικών δερματικών δοκιμασιών δια νυγμού (αλλεργικά tests) τεκμηριώνεται η κλινική υποψία εμπλοκής κάποιας τροφής στην πρόκληση των συμπτωμάτων. Εξ αιτίας του (σπάνιου) κινδύνου πρόκλησης αναφυλαξίας, οι δοκιμασίες με τροφικά εκχυλίσματα θα πρέπει να γίνονται από ειδικό και έμπειρο ιατρό (Αλλεργιολόγο).  Η "ανάγνωση" των αποτελεσμάτων γίνεται σε 20 λεπτά.

Εργαστηριακός έλεγχος

Η δοκιμασία RAST, χρησιμοποιείται για την ανίχνευση IgE αντισωμάτων σε συγκεκριμένα αντιγόνα, στον ορό. Η δοκιμασία είναι λιγότερο ευαίσθητη σε σύγκριση με τις δερματικές δοκιμασίες, έχει υψηλότερο κόστος, ανιχνεύει περιορισμένο αριθμό τροφικών αντιγόνων, είναι χρονοβόρος ενώ η θετική δοκιμασία RAST από μόνη της δεν θέτει, όπως και στην περίπτωση των δερματικών δοκιμασιών, την διάγνωση. Αντίθετα η δοκιμασία RAST είναι χρήσιμη σε ορισμένες περιπτώσεις εκζέματος, στις οποίες η μεγάλη έκταση των βλαβών δεν επιτρέπει την διενέργεια δερματικών tests και σε ασυνήθεις περιπτώσεις συμπτωματικού δερμογραφισμού.

Διαιτολογικό ημερολόγιο

Στην προσπάθεια εντοπισμού του υπεύθυνου αλλεργιογόνου, σημαντική θέση κατέχει και η τήρηση από τον ασθενή ενός ημερολογίου διατροφής και μάλιστα στην περίπτωση κατά την οποία η συσχέτιση των αντιδράσεων με συγκεκριμένα τρόφιμα δεν έχει πλήρως τεκμηριωθεί και οι εκδηλώσεις είναι συνεχείς. Οι δίαιτες αποφυγής στηρίζονται στην αρχή, ότι η απομάκρυνση του τροφίμου που προκαλεί τα συμπτώματα από το διαιτολόγιο του ασθενούς, θα έχει σαν αποτέλεσμα την πλήρη αποδρομή της κλινικής συμπτωματολογίας. Η πιθανότητα να τεθεί διάγνωση με την βοήθεια μιας δίαιτας αποφυγής είναι μεγαλύτερη όταν ο αριθμός των τροφίμων που ενοχοποιούνται είναι μικρός.

Δοκιμασία πρόκλησης

Η διπλή ή απλή-τυφλή ελεγχόμενη με placebo πρόκληση με τρόφιμα από το στόμα αποτελεί, επί του παρόντος, την μοναδική διαδικασία που θέτει με ακρίβεια και με αντικειμενικά κριτήρια την διάγνωση της τροφικής αλλεργίας. Το σαφές ιστορικό της πρόκλησης αλλεργικών συμπτωμάτων μετά την κατανάλωση συγκεκριμένων τροφίμων όπως οίδημα των χειλέων, της γλώσσας ή του προσώπου, βράγχος φωνής, υπόταση ή άλλα συμπτώματα ενδεικτικά συστηματικής αναφυλαξίας, δεν επιβάλλει την διενέργεια της ανωτέρω δοκιμασίας, η οποία εκτός των άλλων περικλείει κινδύνους και γι' αυτό θα πρέπει να διενεργείται από ειδικευμένο γιατρό και συχνά σε νοσοκομειακό περιβάλλον που διαθέτει τα απαραίτητα μέσα για την επιτυχή αντιμετώπιση ενδεχόμενων σοβαρών συστηματικών αναφυλακτικών αντιδράσεων.

Μη αναγνωρισμένες διαγνωστικές προσεγγίσεις

Σε αρκετές περιπτώσεις προτείνονται από διάφορους στον χώρο της υγείας διαγνωστικές εξετάσεις που δεν έχουν να προσφέρουν κάτι στον τομέα της διάγνωσης της τροφικής αλλεργίας (δοκιμασία εφαρμοσμένης κινησιολογίας, δοκιμασία εξάλιψης της αλλεργίας Nambudripad, χημική ανάλυση σώματος, κυτταροτοξική δοκιμασία, ELISA/ACT, ηλεκτροδερματική διάγνωση, δοκιμασίες IgG/IgG4, πρόκληση και εξουδετέρωση και δοκιμασία παλμού).

 

Πρόληψη - Θεραπευτική αντιμετώπιση

Επειδή είναι γνωστό ότι τα τροφικά αντιγόνα διέρχονται τον πλακούντα και εκκρίνονται στο μητρικό γάλα, η αποφυγή ορισμένων εντόνως αλλεργιογόνων τροφών κατά την διάρκεια της κυήσεως και της γαλουχίας σε οικογένεις όπου ο ένας ή και οι δύο γονείς πάσχουν από ατοπικές παθήσεις, θα μπορούσε να έχει ευνοϊκά αποτελέσματα για το έμβρυο ή το νεογνό. Προκειμένου να είναι επιτυχής η πρόληψη της νόσου είναι απαραίτητη η αναγνώριση των νεογνών υψηλού κινδύνου. Η συνολική συχνότητα της αλλεργίας στα νεαρά παιδιά είναι 20%. Eάν κανένας εκ των γονέων δεν είναι αλλεργικός η συχνότητα είναι 13% και εγγίζει το 29% όταν ένας εκ των γονέων πάσχει από ατοπική πάθηση και το 47-70% εάν αμφότεροι οι γονείς είναι αλλεργικοί. Το 70% των βρεφών που εμφανίζουν δυσανεξία στο αγελαδινό γάλα έχουν θετικό οικογενειακό ιστορικό ατοπίας. Η μέτρηση της IgE στον ορό των νεογνών ή των βρεφών (ή ακόμη και στο αίμα του ομφαλίου λώρου) θα μπορούσε να αποτελέσει τον οδηγό για την αναγνώριση του παιδιού που κινδυνεύει να εμφανίσει κάποια αλλεργική πάθηση. Στα μη αλλεργικά βρέφη τα επίπεδα της ΙgE είναι συνήθως μικρότερα των 0.5 ΙU/ml ενώ τα βρέφη με υψηλότερες τιμές έχουν την τάση εμφανίσεως ατοπικών νοσημάτων.

 

Θεραπευτική αντιμετώπιση

Η αποφυγή των συγκεκριμένων τροφικών αλλεργιογόνων είναι ασφαλής, αποτελεσματική, εύκολη και αποτελεί την θεραπεία εκλογής σε περιπτώσεις τροφικής αλλεργίας. Η υπερευαισθησία σε κάποιο τρόφιμο είναι δυνατόν να ελαττωθεί με την πάροδο του χρόνου ιδίως στα βρέφη και τα νεαρά παιδιά. Έτσι τα περισσότερα παιδιά υπερνικούν την ευαισθησία τους στο αγελαδινό γάλα στην ηλικία των 2 ετών ενώ ένα μικρό ποσοστό εξ αυτών την διατηρεί για αρκετά χρόνια. Κατά την διάρκεια της βρεφικής ηλικίας η καλύτερη αποφυγή των αλλεργιογόνων τροφικής προελεύσεως επιτυγχάνεται με τον μητρικό θηλασμό παρά το γεγονός ότι τα τροφικά αντιγόνα ανιχνεύονται στο γάλα της μητέρας. Όταν, για διάφορους λόγους, ο θηλασμός είναι αδύνατος και η ευαισθησία στο αγελαδινό γάλα είναι τεκμηριωμένη, συνιστάται η χορήγηση ειδικών παρασκευασμάτων ελευθέρων γάλακτος. Η χορήγηση των παραδοσιακών Η1-αντιϊσταμινικών περιορίζεται στην αντιμετώπιση των ανεπιθύμητων τροφικών αντιδράσεων (ρινοεπιπεφυκίτιδα, κνίδωση/ αγγειοοίδημα) που οφείλονται στην έκλυση ισταμίνης ενώ έχουν ανακοινωθεί αρκετές εργασίες στις οποίες η χρωμολίνη (Lomudal®) επέτρεψε την κατανάλωση τροφίμων που αποδεδειγμένα προκαλούσαν ανεπιθύμητες αντιδράσεις. Η χορήγηση κορτικοστεροειδών επιφέρει δραματική βελτίωση της αλλεργικής γαστρεντεροπάθειας που προκαλείται από την κατανάλωση γάλακτος, σε προσωρινή πάντοτε βάση, ενώ πολύ καλά αποτελέσματα έχουν χορηγούμενα σε περιστατικά ηωσινοφιλικής γαστρεντερίτιδας με συνοδό τροφική αλλεργία. Η από του στόματος απευαισθητοποίηση δεν έχει επιδείξει ιδιαίτερη αποτελεσματικότητα και κατά συνέπεια δεν συνιστάται για την θεραπευτική αντιμετώπιση της τροφικής αλλεργίας.

Η αντιμετώπιση των συμπτωμάτων βασίζεται στην έγκαιρη χορήγηση αντιισταμινικών και αδρεναλίνης. Η τελευταία χορηγείται όταν υπάρχουν αναπνευστικά και καρδιαγγειακά συμπτώματα ή όταν η αντίδραση εξελίσσεται και  αφορά δύο ή περισσότερα συστήματα. Το φάρμακο αυτό κυκλοφορεί σε μορφή αυτο-ένεσης που μπορεί να γίνει από τον ίδιο τον ασθενή ενδομυικά στον μηρό του ακόμη και πάνω από το παντελόνι του. Κυκλοφορεί σε μορφή για ενήλικες και για παιδιά. (κάτω των 25 κιλών). Συνιστάται οι ασθενείς να έχουν πάντα μαζί τους δύο (2) αυτο-ενέσεις αδρεναλίνης και αντιισταμινικά χάπια (αλλά και χάπια κορτιζόνης για την περίπτωση της δι-φασικής αντίδρασης).

Ιδιαίτερα χρήσιμο είναι ο ασθενής με τροφικής αλλεργία (αλλά και φαρμακευτική) να φορά το ειδικό κόσμημα (Medic Alert) που δίνει πληροφορίες στο υγειονομικό προσωπικό του ΕΚΑΒ που επιλαμβάνεται της περιπτώσεως σε περίπτωση απώλειας των αισθήσεων του ασθενούς.

Σε νοσοκομειακό περιβάλλον χορηγούνται επίσης οξυγόνο, φάρμακα για τον βρογχόσπασμο και κορτιζόνη (κυρίως για το ενδεχόμενο εκδήλωση δι-φασικής αλλεργικής αντίδρασης). Εάν εκδηλωθούν και άλλα συμπτώματα αντιμετωπίζονται αναλόγως.

 

Τροφική αλλεργία και ποιότητα ζωής

Οταν η τροφική αλλεργία σε βασικά τρόφιμα (π.χ. γάλα, αυγό) παραμένει επί μακρόν τότε μπορεί να επηρεάσει σημαντικά και την ποιότητα ζωής του ασθενούς. Πέρα από τη στενή συνεργασία με τον Αλλεργιολόγο υπάρχουν πολλές και καλές ιστοσελίδες υποστήριξης που παρέχουν πλειάδα πληροφοριών, συνταγές ανά περίπτωση ευαισθησίας κλπ.

 

VIASKIN^®

H εταιρεία DBV Technologies είναι η μόνη παγκοσμίως που παρέχει μη επεμβατική ανοσοθεραπεία [επιδερμική ανοσοθεραπεία – ΕΡΙΤ] για τροφική αλλεργία.

Μέσω της τεχνολογίας VIASKIN (απελευθέρωση πρωτεϊνών στην επιδερμίδα μέσω πρόκλησης έντονης τοπικής ενυδάτωσης που υπερβαίνει το 70% μετά εφαρμογή μιας ώρας).

Πλεονεκτήματα ανοσοθεραπείας DBV/EPIT έναντι συμβατικής υποδόριας [ενέσιμης] ανοσοθεραπείας (SCIT): Η επιδερμική έκθεση είναι μη επεμβατική και δεν προκαλεί λύση του αιματο-δερματικού φραγμού, με αποτέλεσμα τη δραματική μείωση του κινδύνου πρόκλησης αναφυλακτικού shock. H επιδερμική έκθεση επιτρέπει επισκόπηση της περιοχής εφαρμογής καθώς και την άμεση αφαίρεση του VIASKIN σε περίπτωση που εκδηλωθεί έντονη δερματική αντίδραση. Το σκεύασμα μπορεί να τοποθετηθεί εύκολα και ανώδυνα από το Υγκό προσωπικό καθώς και από τους γονείς στο σπίτι γεγονός που διευκολύνει σε μεγάλο βαθμό τη συμμόρφωση προς τη θεραπεία.

Προς το παρόν το VIASKIN διατίθεται για περιπτώσεις αλλεργίας στο φιστίκι (VIASKIN^® Peanut) και στο γάλα (VIASKIN^® Milk).

Diallertest^®

Το Diallertest^® αποτελεί ένα μη-επεμβατικό διαγνωστικό μέσο σε μορφή patch που είναι κατάλληλο για βρέφη [ιδίως πρόωρα], παιδιά αλλά και ενήλικες. Υπάρχει διαθέσιμο για το γάλα, το σιτάρι και τη σόγια – τρία αλλεργιογόνα από τα συχνότερα οκτώ που προκαλούν αλλεργίες στα βρέφη και τα παιδιά.

Το test αποτελείται από δύο αυτοκόλλητα – το ένα περιέχει το αλλεργιογόνο και το άλλο είναι το patch ελέγχου (control patch). Αμφότερα εφαρμόζονται στο άνω τμήμα της πλάτης του παιδιού και αφαιρούνται μετά παρέλευση 48 ωρών. Μετά 24 ώρες το σημείο εφαρμογής εξετάζεται από τον θεράποντα ιατρό. Εάν το σημείο εφαρμογής του αλλεργιογόνου έχει κοκκινήσει σημαντικά, η δοκιμασία εκλαμβάνεται ως θετική.